MetroThessalonikis.com

Αγγελιοφόρος, 29.09.2012

Της Ντόνιας Κανιτσάκη

Απίστευτο κι όμως αληθινό. Η αρχαιολογική σκαπάνη της 9ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων έφερε στο φως στα έργα του μετρό στη Θεσσαλονίκη 94.052 κινητά ευρήματα. Αντίστοιχα, εντυπωσιακού αριθμού, εάν όχι και περισσότερα, είναι τα ευρήματα της 16ης Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων!

Η ανασκαφική έρευνα αποκαλύπτει σε όλο της το μεγαλείο την πλούσια πολιτιστική κληρονομιά των 2.300 χρόνων αδιάλειπτης κατοίκησης της Θεσσαλονίκης, ενώ τα σημαντικά ακίνητα αρχαία αποσπώνται και μετακινούνται με σκοπό τη διατήρηση και επανέκθεσή τους.

Σε σύντομη περιγραφή των σπουδαίων ευρημάτων που εξακολουθούν να έρχονται στο φως προχώρησαν κατά τη διάρκεια ημερίδας που διοργάνωσε την περασμένη Τρίτη το ΤΕΕ/ΤΚΜ για το μετρό της Θεσσαλονίκης οι προϊσταμένες των δύο Εφορειών Αρχαιοτήτων.

Η προϊσταμένη της 16ης Εφορείας, Βασιλική Μισαηλίδου Δεσποτίδου, επισήμανε ότι από το 2006 έως και σήμερα η 16η Εφορεία έχει διερευνήσει ανασκαφικά συνολική έκταση 30.800 τ.μ. Η προϊσταμένη της 9ης ΕΒΑ, Δέσποινα Μακροπούλου, υπογράμμισε ότι από τα 94.052 κινητά ευρήματα που αποκαλύφθηκαν, τα 50.778 είναι νομίσματα, ενώ τα υπόλοιπα αγγεία, λυχνάρια, γυάλινα φιαλίδια, γυναικεία και ανδρικά κοσμήματα κάθε είδους και υλικού, χρηστικά αντικείμενα από καταστήματα – εργαστήρια – σπίτια, καθώς και κάθε είδους ταφικά κτερίσματα.

Νέος Σιδηροδρομικός Σταθμός

Η ανασκαφική έρευνα της 16ης Εφορείας στο Νέο Σιδηροδρομικό Σταθμό ξεκίνησε στις 31 Αυγούστου του 2007 και ολοκληρώθηκε στις 13 Οκτωβρίου του 2011. Διεξήχθη τμηματικά, σύμφωνα με τις ανάγκες του τεχνικού τμήματος του έργου, σε τρεις περιοχές: α) το φρέαρ εισόδου, β) την περιοχή του επίσταθμου (πρόκειται για το σημείο όπου θα στρίβουν οι συρμοί για να αλλάζουν κατεύθυνση, το οποίο βρίσκεται έξω από την εκκλησία των Αγίων Πάντων) και γ) τον κυρίως σταθμό και τη βόρεια είσοδο, σε συνολική έκταση 7.871 τ.μ.

Η ανασκαφική έρευνα βεβαίωσε την ανθρώπινη δραστηριότητα σε ένα ευρύ χρονολογικό πλαίσιο και ιδιαίτερα την ταφική χρήση του χώρου από τα τέλη του 4ου αιώνα π.Χ. έως και τον ύστερο 3ο αιώνα μ.Χ. Αποκαλύφθηκαν 193 τάφοι και ταφικοί περίβολοι που αποτελούν τμήμα του δυτικού νεκροταφείου της αρχαίας Θεσσαλονίκης.

Διακλάδωση προς Σταυρούπολη και σταθμός Δημοκρατίας

Η έρευνα της 16ης Εφορείας διενεργήθηκε στη διακλάδωση προς Σταυρούπολη το 2010 σε έκταση 902 τ.μ. Διερευνήθηκε άλλο ένα κομμάτι του δυτικού νεκροταφείου της ελληνιστικής και ρωμαϊκής Θεσσαλονίκης. Αποκαλύφθηκαν συνολικά 218 τάφοι, τμήματα τοίχων – ταφικών περιβόλων, λιθοσωροί, λάκκοι και πηγάδια.

Στο σταθμό Δημοκρατίας, κατά τη διάρκεια της ανασκαφικής έρευνας της 16ης Εφορείας από τον Δεκέμβριο του 2011 μέχρι τον Ιούνιο του 2012, αποκαλύφθηκε το τμήμα του δυτικού νεκροταφείου της αρχαίας Θεσσαλονίκης, το πλησιέστερο προς το δυτικό τείχος της αρχαίας πόλης. Βασικές ταφικές πρακτικές αποτελούν ο ενταφιασμός και η καύση, ενώ τους νεκρούς συνόδευαν προσωπικά αντικείμενα από προσφορές των οικείων τους, όπως νομίσματα, αγγεία, λυχνάρια, κοσμήματα, ειδώλια, εργαλεία κ.ά. Κατάλοιπα νεκρικών τελετών αποτυπώνονται σε πλήθος ταφικών πυρών με προσφορές πήλινων αγγείων καθημερινής χρήσης, λυχναριών, καθώς και μεγάλου αριθμού μυροδοχείων. Η έρευνα από τη 16η Εφορεία δεν έχει ολοκληρωθεί στο συγκεκριμένο σταθμό.

Σημαντικά είναι όμως τα ευρήματα που έφερε στο φως και η 9η ΕΒΑ. Ετσι, στη διακλάδωση Σταυρούπολης βρέθηκαν χάνια, ο δρόμος που οδηγούσε στην πόλη, αλλά και τμήμα του αρχαίου νεκροταφείου. Στο σταθμό Δημοκρατίας βρέθηκε επίσης νεκροταφείο, μία αποθήκη και πάνω της θεμελιωμένος τρεις αιώνες αργότερα ένας χριστιανικός ναός που τελικά μεταφέρθηκε στη διασταύρωση των τροχιογραμμών του μετρό, στο πανεπιστήμιο. Κατά την οθωμανική περίοδο την περιοχή χαρακτηρίζει η πλήρης εμπορευματοποίηση του άξονα της Μοναστηρίου με την ανέγερση χανιών και αποθηκών.

Βενιζέλου

Στο σταθμό Βενιζέλου η ανασκαφική έρευνα βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη και αυτήν τη στιγμή η 9η ΕΒΑ διανύει τον 8ο – 9ο αιώνα μ.Χ., ανάμεσα σε εργαστήρια και μαγαζιά της βυζαντινής αγοράς. Σε λίγο η ανασκαφή θα φθάσει στη στάθμη της αρχαίας Εγνατίας με ενδεχομένως σημαντικά ευρήματα. Για λόγους προστασίας, μεταφέρθηκε από εκεί το κλιμακοστάσιο ενός υπόγειου βυζαντινού κτιρίου. Ηδη πάντως η αρχαία Εγνατία εντοπίζεται σε ολόκληρο το πλάτος της να διασταυρώνεται με δύο κάθετους δρόμους. Γύρω από τους δρόμους εκτείνονται πυκνοδομημένα οικοδομικά τετράγωνα, που συνιστούν γειτονιές της βυζαντινής αγοράς της πόλης. Καταστήματα και εργαστήρια προσανατολίζονται με ανοιχτούς προς το δρόμο χώρους για την έκθεση των προς πώληση προϊόντων. Πληθώρα μικροαντικειμένων και κοσμημάτων, όπως επιστήθιοι σταυροί, γυάλινα και χάλκινα βραχιόλια, χάλκινα κυρίως και σπανιότερα ασημένια δακτυλίδια, μαρτυρούν τον διαχρονικά εμπορικό χαρακτήρα της περιοχής, με έμφαση κυρίως στον τομέα της αργυροχρυσοχοΐας.

Αγίας Σοφίας

Σύμφωνα με την 9η ΕΒΑ, στο βόρειο τμήμα του σταθμού Αγίας Σοφίας (στο νότιο δεν έχουν αρχίσει ακόμα οι ανασκαφές) έχουν βρεθεί μαγαζιά και εργαστήρια, η βυζαντινή Μέση Οδός στη θέση της σημερινής Εγνατίας και στο τέλος η ίδια η αρχαία Εγνατία στο νοτιότερο κατά μήκος τμήμα της, που χρησιμοποιήθηκε για τρεις αιώνες έχοντας υποστεί σεβαστή μεταμόρφωση. Συνοδεύεται με κιονοστοιχία στη νότια πλευρά της, που έτρεχε μπροστά σε οικοδομήματα, καθώς και από πλατεία με κρήνη στο κέντρο. Η μνημειακή αυτή εικόνα, η περίφημη μαρμαρόστρωτη, θα είναι ξανά στη διάθεση των Θεσσαλονικέων, καθώς θα επανατοποθετηθεί στο σταθμό Αγίας Σοφίας. Οι εργασίες απόσπασης και μετακίνησης του συνόλου των αρχαιοτήτων μόλις ολοκληρώθηκαν.

Η ανασκαφική έρευνα της 16ης Εφορείας επικεντρώθηκε στην περιοχή νότια του μαρμαρόστρωτου δρόμου. Ηρθαν στο φως οικιστικά και οικοδομικά κατάλοιπα, όπως αποχετευτικοί αγωγοί, απορριμματικοί λάκκοι, κατάλοιπα τοίχων και κτιστές κατασκευές, καθώς επίσης ένας χωμάτινος δρόμος, που μαρτυρούν την αδιάλειπτη χρήση του χώρου, ήδη από τους ελληνιστικούς χρόνους. Ουσιαστικά, δηλαδή, στο κέντρο της σύγχρονης Θεσσαλονίκης εντοπίστηκε τμήμα του πολεοδομικού ιστού της αρχαίας πόλης.

Σιντριβάνι

Η έρευνα της 16ης Εφορείας κάλυψε συνολική έκταση 1.933 τ.μ. και διενεργήθηκε τμηματικά από τον Αύγουστο του 2006 έως τις 6 Σεπτεμβρίου 2011 στα νότια του σταθμού, στους διαφραγματικούς τοίχους, στον κυρίως σταθμό και στη βόρεια πρόσβαση του σταθμού. Αποκαλύφθηκε ένας σημαντικός αριθμός τάφων, που φτάνει τους 1.150, και αρχιτεκτονικά λείψανα όπως κτιριακά κατάλοιπα, κατασκευές, τοίχοι, λάκκοι και αγωγοί, ενώ τεκμηριώθηκε ανασκαφικά η διέλευση χειμάρρου από την περιοχή.

Λίγες εκατοντάδες μέτρα ανατολικότερα από το σταθμό Σιντριβάνι, στο χώρο μπροστά από την κεντρική βιβλιοθήκη του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου (όπου θα γίνεται η διασταύρωση των τροχιογραμμών του μετρό), ανασκάφηκε τμηματικά, στις σταδιακά αποδεσμευμένες από το τεχνικό τμήμα του έργου περιοχές της θέσης, συνολική έκταση 3.051,46 τ.μ.

Οπως και στην περιοχή του σταθμού Σιντριβάνι, ερευνήθηκε ένα ακόμη εκτεταμένο τμήμα του ανατολικού νεκροταφείου της αρχαίας Θεσσαλονίκης. Εντοπίστηκαν 1.100 τάφοι, οικοδομικά λείψανα κτιρίου και σποραδικά αρχιτεκτονικά κατάλοιπα. Εκεί, άλλωστε, ήρθαν στο φως τα περίφημα χρυσά στεφάνια σε έναν τάφο, στον οποίο βρέθηκε και πλήθος κοσμημάτων.

Η 9η ΕΒΑ έφερε στο φως στο Σιντριβάνι τρίκλιτη παλαιοχριστιανική βασιλική εν μέσω νεκροταφείου χριστιανικού και αρχαιότερου, η οποία είχε θεμελιωθεί πάνω σε αρχαιότερο χριστιανικό λατρευτικό κτίσμα. Τα δύο ναϊκά οικοδομήματα παρέμειναν κατά χώρα υπό κατάχωση.

Πανεπιστήμιο

Στο σταθμό Πανεπιστήμιο, η 16η Εφορεία αποκάλυψε υπόγειο κτίσμα ορθογώνιας κάτοψης και περιμετρικά αυτού αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και λιθοσωρούς, καθώς και ένα λιθόκτιστο πηγάδι.

«Ευκλείδης»

Στο πλαίσιο των πρόδρομων εργασιών της μετατόπισης των δικτύων κοινής ωφέλειας που πραγματοποιήθηκαν στο σταθμό «Ευκλείδης» το 2008, η έρευνα της 16ης Εφορείας έφερε στο φως αποσπασματικά σωζόμενα οικοδομικά λείψανα των όψιμων οθωμανικών χρόνων, ενώ κατά τη διάρκεια των εργασιών για τη διαμόρφωση του ευρύτερου εργοταξιακού χώρου ήρθε στο φως τμήμα κτιρίου (τοίχοι και αγωγοί) που χρονολογείται στους νεότερους χρόνους (τέλος 19ου αιώνα – μέσα του 20ού αιώνα).

Φλέμινγκ

Ερευνήθηκε από την 16η Εφορεία συνολική έκταση 600 τ.μ. Η ανασκαφή πραγματοποιήθηκε σταδιακά στο χώρο όπου έγινε η μετατόπιση δικτύων κοινής ωφέλειας, στο χώρο που καταλαμβάνει ο κυρίως σταθμός και στην ανατολική είσοδο του σταθμού, αποκαλύπτοντας τμήμα νεκροταφείου της ρωμαϊκής περιόδου (2ος – 4ος αιώνας μ.Χ.). Στο φως ήρθαν απλές ταφικές κατασκευές (κεραμοσκεπείς, λακκοειδείς και κιβωτιόσχημοι τάφοι), που περιείχαν ενταφιασμούς, ενώ χαρακτηριστική είναι η απουσία κτερισμάτων στους περισσότερους από αυτούς. Ιδιαίτερη περίπτωση αποτελεί ένας κιβωτιόσχημος τάφος με τοιχώματα διακοσμημένα με γραπτά γραμμικά μοτίβα. Από τα ανασκαφικά δεδομένα προκύπτει ότι πρόκειται για ένα μικρό νεκροταφείο που θα πρέπει να συνδεθεί με κάποιο μικρό οικισμό, αγροτικού πιθανότατα χαρακτήρα, αγνώστου μέχρι στιγμής στη βιβλιογραφία, σε σχετικά κοντινή απόσταση από την αρχαία πόλη της Θεσσαλονίκης.

Ανάληψη

Παρακολουθούνται από τις Εφορείες οι εκσκαφικές εργασίες στο σταθμό Ανάληψη, κατά τις οποίες έχουν προκύψει νεότερα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα του 20ού αιώνα.

Αμαξοστάσιο Πυλαίας

Η ανασκαφή από τη 16η Εφορεία στον κεντρικό τομέα της περιοχής όπου πρόκειται να κατασκευαστεί το αμαξοστάσιο του μετρό στην Πυλαία έφερε στο φως τμήμα ενός οργανωμένου προκασσάνδρειου πολίσματος. Το πόλισμα αναπτύχθηκε επάνω σε χαμηλό, φυσικό έξαρμα του εδάφους στον μυχό του Θερμαϊκού κόλπου και χρονολογείται από τις αρχές του 4ου έως τις αρχές του 3ου αιώνα π.Χ. Αποκαλύφθηκαν δύο μεγάλοι, κάθετοι μεταξύ τους δρόμοι, γύρω από τους οποίους αναπτύσσονται τέσσερα οικοδομικά τετράγωνα. Εντός των ορίων των οικοδομικών τετραγώνων ήρθαν στο φως ανοικτοί και στεγασμένοι ορθογώνιοι χώροι οικιακής, αποθηκευτικής και εργαστηριακής λειτουργίας, που συνδέονται μεταξύ τους με μεσοτοιχίες και μικρότερους δρόμους. Δύο κεραμικοί κλίβανοι, πλήθος άλλων αρχιτεκτονικών καταλοίπων, όπως λιθόστρωτες επιφάνειες, κτιστές κατασκευές, απορριμματικοί λάκκοι, καθώς και σημαντικός αριθμός κινητών ευρημάτων, όπως αλιευτικά και υφαντικά βάρη και μεγάλες ποσότητες θρυμματισμένων οστρέων για την παραγωγή πορφύρας, υποδεικνύουν τις δραστηριότητες των κατοίκων του οικισμού. Βόρεια του οικισμού και σε απόσταση περίπου 100 μέτρων αποκαλύφθηκε πώρινη σαρκοφάγος, η οποία προφανώς ανήκει στο νεκροταφείο του οικισμού, τμήμα του οποίου είχε ερευνηθεί κατά τη διάρκεια παλαιότερων ανασκαφών της 16ης Εφορείας στην ευρύτερη περιοχή.