Ο αρχαίος δρόμος έφερε… αδιέξοδο! Η «Κ» στις στοές των εργοταξίων του μετρό.
Καρφίτσα, 04.03.2013
Του Λευτέρη Ζαβλιάρη
Το αρχαίο σταυροδρόμι της Εγνατίας οδού στο κέντρο της Θεσσαλονίκης που έφεραν στο φως οι αρχαιολογικές ανασκαφές λόγω των έργων του μετρό, έχει φέρει τον προβληματισμό και την αμφιβολία για την εξέλιξη του έργου από εδώ και πέρα. Οι διχογνωμίες για το τι πρέπει να γίνει τελικά, εάν δηλαδή τα ευρήματα πρέπει να μεταφερθούν σε άλλο χώρο ή να παραμείνουν στο χώρο μαζί με την παρουσία του σταθμού Βενιζέλου του μετρό, έχουν φτάσει το έργο σε τέλμα, την ώρα που οι 450 εναπομείναντες εργαζόμενοι περιμένουν τη Δευτέρα το τηλεφώνημα που θα τους ανακοινώσει την απόλυση τους.
Ο γενικός γραμματέας Δημοσίων Έργων, Στράτος Σιμόπουλος είχε επισημάνει μάλιστα ότι βρισκόμαστε προ διλήμματος για τη συνέχιση των έργων. Μάλιστα, έκανε λόγο για προσπάθεια που καταβλήθηκε εδώ και τρεις μήνες από την Αττικό Μετρό Α.Ε., προκειμένου να βρεθεί λύση ώστε τα ευρήματα να παραμείνουν στο σταθμό, κάτι το οποίο μετά από ενδελεχή έρευνα αποδείχτηκε τεχνικά αδύνατο. Επικαλέστηκε ακόμα και την ομόφωνη απόφαση του Κεντρικού Αρχαιολογικού συμβουλίου, που γνωμοδοτεί θετικά για τη μεταφορά των αρχαιοτήτων ευρημάτων στο πρώην στρατόπεδο «Παύλου Μελά» ή σε άλλο ενδεδειγμένο χώρο, όπου θα αναδειχθούν και θα αποτελέσουν πόλο έλξης, «για χιλιάδες Έλληνες και ξένους επισκέπτες», κατά τον κ. Σιμόπουλο. Η συγκεκριμένη άποψη ερμηνεύθηκε ως εκβιαστικό δίλημμα «μετρό ή αρχαία» από αρχαιολόγους που επισήμαναν τη μεγάλη επιστημονική αξία των ευρημάτων στο σταθμό της Βενιζέλου. Κάτι τέτοιο, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι οι εργαζόμενοι στο έργο βρίσκονται στον αέρα, έχει δημιουργήσει ένα «εκρηκτικό κοκτέιλ», που θέτει εν αμφιβόλω την πορεία του έργου.
Ο «απαγορευμένος» δρόμος
Με έγγραφο της η Αττικό Μετρό, ζήτησε την απαγόρευση εισόδου του κοινού στον υπόγειο αρχαιολογικό χώρο της Βενιζέλου, για λόγους ασφαλείας. Ωστόσο, το εύρημα της αρχαίας Εγνατίας οδού αντιμετωπίστηκε με ιδιαίτερο ενδιαφέρον από τα πολιτικά κόμματα που επιδίωξαν την ξενάγηση στο συγκεκριμένο χώρο. Αρχικά, κλιμάκιο της Διοικούσας Επιτροπής της ΝΔ Θεσσαλονίκης με επικεφαλής τον πρόεδρο της, Μηνά Σαμαντζίδη, επισκέφθηκε τον αρχαιολογικό χώρο. Τότε, ο κ. Σαμαντζίδης υποστήριξε ότι τα «ευρήματα πρέπει να αναδειχθούν ως σύνολο και να ενταχθούν στον πολιτιστικό ιστό της Θεσσαλονίκης, όχι όμως σε βάρος του πολύπαθου μετρό». Παράλληλα, παρέπεμψε στο ΚΑΣ για την τελική απόφαση, επισημαίνοντας ότι δεν πρέπει να υπάρξει διχασμός για το μέλλον των αρχαιολογικών ευρημάτων.
Επίσκεψη ωστόσο πραγματοποίησε την περασμένη Τετάρτη και ο πρόεδρος της ΚΟ του ΣΥΡΙΖΑ Αλέξης Τσίπρας, που μετά την ξενάγηση επισήμανε πως «το γεγονός ότι βρέθηκαν αρχαία αναβαθμίζει το έργο και τη σημασία του», σημειώνοντας πως στην Αθήνα, η ίδια εταιρεία, «σε άλλες εποχές βέβαια», όπως τόνισε, και δεν βγήκε έξω από τα χρονοδιαγράμματα και αναδείχθηκαν τα αρχαιολογικά ευρήματα. Αυτό, κατέληξε, θα πρέπει να γίνει και στη Θεσσαλονίκη.
Η αυτοψία
Η «Κ» βρέθηκε στο εργοτάξιο του μετρό στην οδό Βενιζέλου, περπατώντας στα χνάρια της «αρχαίας Εγνατίας οδού» όπως τη χαρακτήρισαν οι αρχαιολόγοι. Με την κάθοδο στο εργοτάξιο, μπορεί κανείς να καταλάβει, ότι όντως πρόκειται για μια απεικόνιση του κέντρου της Θεσσαλονίκης, πολλούς αιώνες πίσω. Η άσφαλτος της σύγχρονης Εγνατίας, φαίνεται ότι είχε πάρει τη θέση των αρχαϊκών πέτρινων πλακών. Η επισήμανση στα κείμενα του βυζαντινού ιστορικού Ιωάννη Καμινιάτη ότι «μπορούσε κανείς να μετρήσει ευκολότερα του κόκκους της άμμου παρά τον κόσμο που συνέρεε στην περιοχή για να πραγματοποιήσει τις αγοραπωλησίες του», επιβεβαιώνει το γεγονός ότι επρόκειτο για το σημείο όπου χτυπούσε η καρδιά της μεσαιωνικής Θεσσαλονίκης. Προχωρώντας στο χώρο του εργοταξίου, όπου δεν πραγματοποιούνταν εργασίες μιας και οι εργαζόμενοι προχώρησαν σε απεργία διαμαρτυρόμενοι για τις επικείμενες απολύσεις, εύκολα διαπιστώνει κανείς ότι πρόκειται για μια πλήρη απεικόνιση της αρχαίας αγοράς της πόλης ενώ δεξιά και αριστερά υπάρχουν τα απομεινάρια από τα καταστήματα της εποχής.
Η αρχαιολογική σκαπάνη αποκάλυψε πολλά στοιχεία για το πως ήταν η καθημερινή ζωή εκείνη την εποχή. Στα 1.000 περίπου τετραγωνικά του αρχαιολογικού χώρου, η πρώτη εύλογη απορία που δημιουργείται στον επισκέπτη, είναι πως μπορεί να πραγματοποιηθεί αυτή η μεταφορά «μαμούθ» τον ευρημάτων σε άλλο χώρο ανάδειξης και τι κόστος μπορεί να έχει μια τέτοια μεταφορά. Οι λιγοστοί εργαζόμενοι που βρίσκονται στο χώρο, έχουν ως μοναδικό θέμα συζήτησης το εργασιακό τους μέλλον. Πολλοί μάλιστα βγάζουν και αναμνηστικές φωτογραφίες με τους συναδέλφους τους, θεωρώντας ότι είναι οι τελευταίες ημέρες που βρίσκονται στο εργοτάξιο. Σε μια μικρή συζήτηση που είχαμε με αρχαιολόγους που βρίσκονταν στο εργοτάξιο – αρχαιολογικό χώρο, όλοι έκαναν λόγο για ένα πρωτόγνωρο εύρημα, που δεν έχει προηγούμενο, τόσο στην περιοχή της Θεσσαλονίκης, όσο και στην Ελλάδα. Κανείς τους δεν μιλά για μεταφορά, κάτι τέτοιο το χαρακτηρίζουν ως «αρχαιολογικό έγκλημα». Όπως μας τονίζουν, το μόνο που θέλουν είναι να συνεχιστεί η ανασκαφή και να αναδειχθεί το εύρημα μέσα στον ιστό της πόλης.
Ποιο είναι το εύρημα
Σύμφωνα με τον εκπρόσωπο του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων Γιάννη Καρλιάντα, το εύρημα αποτελεί το σταυροδρόμι της Θεσσαλονίκης και αναφέρεται στον 4ο έως και τον 9ο αιώνα. «Ουσιαστικά είναι σημείο αναφοράς της πόλης μέχρι σήμερα, αφού η μορφολογία του ευρήματος είναι εφάμιλλη με το σχέδιο της πόλης όπως είναι τώρα, με την Εγνατία οδό να διασταυρώνεται με τη Βενιζέλου. Πρόκειται για έναν δρόμο με αναφορές στα παλαιοχριστιανικά και πρωτοβυζαντινά χρόνια. Στη συγκεκριμένη διασταύρωση της Εγνατίας οδού με την οδό που σήμερα αποκαλούμε Βενιζέλου, υπήρχε και ένα “τετράπυλον”, ένα κτίσμα δηλαδή με διαμόρφωση ανάλογη με την Καμάρα. Δεν επρόκειτο βέβαια για κάτι τόσο μνημειώδες όσο η Αψίδα του Γαλερίου, αλλά είναι εξίσου σημαντικό», επισημαίνει ο κ. Καρλιάντας.
Σύμφωνα με τον ίδιο, εκτός από τα απομεινάρια καταστημάτων και δημοσίων κτηρίων, είναι πιθανή και η ύπαρξη μιας πλατείας. «Δε νομίζω ότι σε αυτήν την έκταση ή σε αυτήν την κατάσταση διατήρησης, μπορεί να συλληφθεί αυτό το εύρημα, το οποίο ανήκει στον ιστό της αρχαίας πόλης, αλλά το βλέπουμε να εντάσσεται με τον ίδιο τρόπο, στον ιστό της σύγχρονης πόλης», μας ανέφερε χαρακτηριστικά. Όπως αναφέρει ο κ. Καρλιάντας, η μεταφορά του αρχαιολογικού χώρου θα ήταν κάτι άσχημο για την αναφορά που έχει στη Θεσσαλονίκη. «Πρόκειται για έναν δρόμο ο οποίος βρίσκεται στο ίδιο σημείο για πάνω από 1.500 χρόνια. Σκεφθείτε ότι αν μεταφερθεί αυτό, τι θα σημαίνει αν μεταφερθεί εκεί. Ένας δρόμος έχει τη λογική του και σηματοδοτείται από τη χρήση του. Αν μεταφερθεί ακυρώνεται αυτό το στοιχείο, που έχει το συγκεκριμένο εύρημα», υπογραμμίζει. Επίσης, τονίζει ότι για να ενσωματωθεί πλήρως το εύρημα στο σύγχρονο ιστό της πόλης, πρέπει να αναδειχθεί, μέσα στο πλαίσιο ενός σταθμού. Ακριβώς ανάλογα παραδείγματα δεν υπάρχουν, αλλά υπάρχουν παρεμφερή, όπως ο τρόπος που θα αναδειχθούν κατάλοιπα της αρχαίας Σερδικής στο σταθμό του μετρό στη Σόφια ή κάτι παρόμοιο που έγινε στην Κωνσταντινούπολη.
Άγνωστο το κόστος
«Απαγορευτικό το κόστος μεταφοράς των ευρημάτων», εξηγεί στην «Κ» ο αντιπρόεδρος του Σωματείου Εργαζομένων στο Μετρό, Δημήτρης Παππάς
«Όποια και από τις δύο λύσεις και να επιλεγεί, θα είναι το ίδιο χρονοβόρα», τονίζει στην «Κ» ο αρχαιολόγος και αντιπρόεδρος του Σωματείου Εργαζόμενων του Μετρό, Δημήτρης Παππάς. Σύμφωνα με τον ίδιο, όποια και από τις δύο λύσεις και να επιλεγεί, θα πρέπει να είναι αποτέλεσμα επισταμένης και ξεκάθαρης επιστημονικής έρευνας που να καλύπτει τις τεχνικές ανάγκες και να αναδεικνύει το εύρημα. «Το ζήτημα θέλει μια διαφορετική αντιμετώπιση. Είναι αλήθεια ότι παλαιότερα ενδιέφεραν τα εντυπωσιακά ευρήματα στην αρχαιολογία. Τώρα αυτό που παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον είναι τα ευρήματα που απεικονίζουν την καθημερινή ζωή στο παρελθόν», αναφέρει χαρακτηριστικά ο κ. Παππάς.
Η άποψη του κ. Παππά είναι σύμφωνη με αυτή των υπόλοιπων αρχαιολόγων όσον αφορά τη μεταφορά του ευρήματος. «Αν θέλετε τη δική μου γνώμη, ένα εύρημα που μεταφέρεται και αποκολάται από το χώρο που βρέθηκε, γίνεται ένα άψυχο εκθεσιακό αντικείμενο». Η αποτίμηση του κόστους μεταφοράς τους ευρήματος ή η παραμονή του στο χώρο, με τη δημιουργία σταθμού του μετρό, είναι κάτι άγνωστο. «Όσο για το πιο σχέδιο είναι πιο ακριβό, δηλαδή η μεταφορά των ευρημάτων ή η συνύπαρξη αυτών με το σταθμό του μετρό, δεν μπορούμε να πούμε τι θα κοστίσει περισσότερο. Επιτρέψτε μου να πω βέβαια ότι το κόστος ανάδειξης των ευρημάτων σε έναν άλλο χώρο, όπως το στρατόπεδο του Παύλου Μελά μπορεί να είναι μεγαλύτερο και απαγορευτικό για τα οικονομικά δεδομένα της χώρας μας», προσθέτει ο κ. Παππάς. Όσο για τη φήμη ότι το κόστος ανάδειξης και μεταφοράς των ευρημάτων σε άλλο χώρο, πιθανόν στο πρώην στρατόπεδο Παύλου Μελά, θα καλυφθεί από κονδύλια του ΕΣΠΑ, ο κ. Παππάς διερωτάται πως μπορεί να γίνει κάτι τέτοιο, μιας και «το ΕΣΠΑ τελειώνει». Ωστόσο, ο ίδιος τονίζει ότι δεν υπάρχουν μελέτες για το τι θα γίνει με τα ευρήματα των ανασκαφών, παραμόνο δημοσιογραφικές ατάκες. «Δεν υπάρχει καμία πρόβλεψη για τα κόστη ως προς την ανάδειξη γιατί κανείς δεν πιέζει για την εξοικονόμηση χρημάτων για την αποπεράτωση, ενώ την ίδια ώρα υπάρχουν αδιάθετα κονδύλια», είπε χαρακτηριστικά.
Προσχηματικές οι απολύσεις
Όσον αφορά το μέλλον των 450 εργαζόμενων η κατάσταση παραμένει σε τεντωμένο σχοινί. «Οι απολύσεις αυτές που δρομολογούνται είναι προσχηματικές, για τη μείωση του αρχαιολογικού κόστους του έργου», λέει χαρακτηριστικά ο κ. Παππάς. Όπως αναφέρει ο ίδιος, στο παρελθόν υπήρξαν επισημάνσεις για την κακοδιαχείριση των οικονομικών αποθεμάτων, που έχουν φέρει σε τέλμα το έργο. «Δόθηκαν 15 εκ. ευρώ για 17 μήνες. Την ίδια ώρα το συνολικό κόστος για κάθε μήνα είναι τουλάχιστον 1,1 εκ. ευρώ. Πιστεύουμε ότι υπάρχουν και άλλοι τρόποι εξοικονόμησης χρημάτων εκτός από τη μείωση των απολαβών, ενώ μάλιστα δεν έχει ολοκληρωθεί το σύνολο των ανασκαφών». Ακόμα ο κ. Παππάς προσθέτει ότι σε περίπτωση που οι απολύσεις επιβεβαιωθούν τη Δευτέρα θα υπάρξουν δυναμικές κινητοποιήσεις. Την ίδια ημέρα, αναμένεται η τακτική συνεδρίαση του δημοτικού συμβουλίου Θεσσαλονίκης, όπου θα συζητηθούν οι τελευταίες εξελίξεις στο ζήτημα των αρχαιοτήτων του μετρό.
