Μαρμαρόστρωτη Εγνατία γεμάτη καταστήματα
Μακεδονία, 02.03.2012
Της Έλσας Σπυριδοπούλου
Η σημερινή Εγνατία οδός της Θεσσαλονίκης δεν μοιάζει να έχει αλλάξει πολύ από το παρελθόν. Όπως σήμερα έτσι και στην αρχαιότητα ήταν ο βασικός εμπορικός δρόμος -μαρμαρόστρωτος τότε- και στη Βενιζέλου υπήρχαν επίσης καταστήματα και εργαστήρια αργυροχρυσοχοΐας.
Η ανασκαφή της 9ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων (ΕΒΑ) στο πλαίσιο των έργων του μετρό αποδεικνύει «τη διαχρονικότητα της πολεοδομικής οργάνωσης της πόλης από την αρχαιότητα έως σήμερα», όπως επισημαίνει η προϊσταμένη της εφορείας Δέσποινα Μακροπούλου. Η ίδια θα ανακοινώσει όλα τα νεότερα σήμερα στις 12.15 μ.μ. στην Παλαιά Φιλοσοφική σχολή του ΑΠΘ, στο πλαίσιο της δεύτερης μέρας της συνάντησης για το Αρχαιολογικό Έργο στη Μακεδονία και τη Θράκη (ολοκληρώνεται αύριο).
Έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον το γεγονός ότι η σημερινή πόλη έχει πολλές ομοιότητες με αυτήν του παρελθόντος, ενώ την ίδια ώρα η «σοδειά» της ΕΒΑ κατά το 2011 έφερε στο φως δύο άγνωστους μέχρι πρότινος παλαιοχριστιανικούς κοιμητηριακούς ναούς στο Σιντριβάνι και στην πλατεία Δημοκρατίας, κατάλοιπα εργαστηρίων και νεκροταφείων, μεγάλο τμήμα της βυζαντινής «Λεωφόρου» ή «Μέσης οδού» όπως ονομαζόταν τότε ο δρόμος και πλήθος κινητών ευρημάτων (κοσμήματα, εργαλεία, χριστιανικά σύμβολα, σκεύη και άλλα αντικείμενα).
Αρχαία οδός σε μήκος 73 μέτρων
Η ανασκαφική έρευνα της 9ης ΕΒΑ ξεκίνησε το 2006 και πραγματοποιείται σε σταθμούς εντός του ιστορικού κέντρου της πόλης και εκτός των τειχών της (σταθμοί Αγίας Σοφίας, Βενιζέλου, Δημοκρατίας -διακλάδωση Σταυρούπολης). Στο σταθμό «Βενιζέλου» ήρθαν στο φως πυκνοδομημένες οικοδομικές νησίδες με εμπορικά καταστήματα της βυζαντινής πόλης που απλώνονταν εκατέρωθεν της «Μέσης οδού», ενώ στο σταθμό «Αγία Σοφία» αποκαλύφθηκε σε μήκος 73 μέτρων η αρχαία οδός στην πρώτη μνημειακή της διαμόρφωση, την οποία απέκτησε μετά τον 3ο αιώνα και διατήρησε τουλάχιστον έως τον 6ο αιώνα.
«Η οδός», όπως εξηγεί η κ. Μακροπούλου, «είναι στρωμένη με μαρμάρινες πλάκες και οριοθετείται με μαρμάρινα κράσπεδα. Δίπλα της, προς το νότο, σώζονται τα ερείπια μιας κιονοστοιχίας που προβάλλονταν στην όψη των κτιρίων της νότιας οικοδομικής νησίδας. Ανάμεσα στο δρόμο και τα κτίρια παρεμβαλλόταν πυκνό δίκτυο κτιστών, πήλινων και μολύβδινων αγωγών, που εξυπηρετούσαν τις ανάγκες ύδρευσης και αποχέτευσης. Η οδός μετά τον 6ο αιώνα και έως τα νεότερα χρόνια έπαιρνε διαδοχικά, όπως οι ανασκαφές έδειξαν, τη λιτή μορφή χωμάτινων ή λίθινων καταστρωμάτων».
Κοιμητηριακοί ναοί
Οι έρευνες της ΕΒΑ έφεραν στο φως και δύο άγνωστους έως πρόσφατα χριστιανικούς κοιμητηριακούς ναούς: στα ανατολικά, στο σταθμό «Σιντριβάνι», μέσα στο αρχαίο νεκροταφείο, ανασκάφηκε παλαιοχριστιανική βασιλική θεμελιωμένη πάνω σε παλαιότερο από αυτήν λατρευτικό κτίριο του 4ου αιώνα, κοσμούμενο με ένα εξαιρετικό ψηφιδωτό δάπεδο, που φέρει παράσταση Φοίνικα, ενώ ακόμη μία παλαιοχριστιανική βασιλική βρέθηκε αντίστοιχα και στο δυτικό νεκροταφείο, στο σταθμό «Πλατεία Δημοκρατίας».
Τέλος, στο σκάμμα της διακλάδωσης προς Σταυρούπολη αποκαλύφθηκαν ελάχιστα οικοδομικά κατάλοιπα, κυρίως ερείπια από αποθήκες και χάνια νεότερων χρόνων. Παράλληλα όμως οι αρχαιολόγοι μπόρεσαν να παρακολουθήσουν σε βαθύτερα στρώματα το φυσικό ανάγλυφο της περιοχής, ένα ύψωμα δηλαδή που υπήρχε εκεί στο παρελθόν, πάνω στο οποίο βρέθηκαν ελάχιστες ταφές του υστερορωμαϊκού – παλαιοχριστιανικού νεκροταφείου, ενώ στις παρυφές του αποκαλύφθηκαν ταφές των οθωμανικών χρόνων.
Συλημένος τάφος
Με 23 μέτρα ύψος και 100 μέτρα διάμετρο, η μεγαλύτερη ίσως τούμπα της Μακεδονίας, πλησίον της αρχαίας πόλης της Απολλωνίας, άφηνε ελπίδες ότι μπορεί να έκρυβε ένα μοναδικό εύρημα. Ωστόσο, ο μακεδονικός τάφος του 2ου αιώνα π.Χ. (7 μ. μήκους και 4 μ. πλάτους) που βρέθηκε στην τούμπα ήταν συλημένος (τουλάχιστον τρεις φορές κατά την αρχαιότητα, αλλά και πρόσφατα). Μάλιστα, οι αρχαιοκάπηλοι δεν άφησαν τίποτα μέσα στο μνημείο παρά ελάχιστες χάντρες και επίχρυσα ελάσματα. Η ανακοίνωση για την τούμπα θα γίνει σήμερα στις 7 μ.μ. από την αρχαιολόγο της ΙΣΤ’ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Λίλιαν Αχειλαρά και τους συνεργάτες της, ενώ για το μνημείο θα μιλήσουν και ο διευθυντής του Εργαστηρίου Εφαρμοσμένης Γεωφυσικής του ΑΠΘ Γρηγόρης Τσόκας, ο οποίος με τους συνεργάτες του ανίχνευσαν τον τάφο με τη μέθοδο της γεωφυσικής διασκόπησης.
Προσαρμογή σε ρωμαϊκές ταφές
Σε τμήμα του δυτικού ρωμαϊκού νεκροταφείου της πόλης, το οποίο εντοπίστηκε σε οικόπεδο που ορίζεται από τις οδούς Γιαννιτσών, Μαζαράκη και Καβάλας (δίπλα στο «City Gate»), βρέθηκαν νομίσματα, αγγεία, κοσμήματα, αλλά και μια παλέτα για την παρασκευή ψιμυθίων (τα σημερινά καλλυντικά). Σε ανακοίνωση που θα κάνει στις 10.15 π.μ. η αρχαιολόγος της ΙΣΤ’ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Ελένη-Ευαγγελία Λαμπροθανάση θα παρουσιάσει τις έρευνες που έγιναν σε 74 τάφους, οι οποίοι βρίσκονται μέσα σε ταφικούς περιβόλους και χρονολογούνται στον 3ο – 4ο αιώνα μ.Χ. « Ήταν κτερισμένοι κατά το 52% και μεταξύ των κτερισμάτων συγκαταλέγονται νομίσματα (χάλκινα, αργυρά, χρυσά, καθώς και το νόμισμα ”δανάκη”, που έβαζαν στο στόμα του νεκρού, για να εξασφαλίσει την είσοδό του στον Κάτω Κόσμο) γυάλινα αγγεία, καρφιά από παπούτσια, κοσμήματα, λυχνάρια, αλλά και μια παλέτα για παρασκευή ψιμυθίων» επισημαίνει. Μάλιστα, οι ταφές (γυναικείες, αντρικές, παιδικές) δεν φαίνεται στην πλειοψηφία τους να προέρχονται από ανώτερες κοινωνικές τάξεις. Επιπλέον, αποκαλύφτηκαν λιθόκτιστες βωμοειδείς κατασκευές, που μέσα περιέχουν τάφους. Παρόμοιες κατασκευές, που δεν αποτελούν ένα συνηθισμένο φαινόμενο ταφικής πρακτικής, εντοπίστηκαν και στο ανατολικό νεκροταφείο της πόλης. «Πιστεύουμε ότι η ευρύτητα της χρήσης αυτού του τύπου ταφής σχετίζεται με την προσαρμογή των ρωμαϊκών εθίμων ταφής στις τοπικές ταφικές συνήθειες και δοξασίες», συμπληρώνει η αρχαιολόγος.
