Επόμενη στάση: Βυζαντινή Θεσσαλονίκη
Αγγελιοφόρος, 17.02.2013
Της Χρύσας Νάνου
Το φθινόπωρο του 2014, πολύ πριν επιβιβαστούν σε συρμό του μετρό, οι Θεσσαλονικείς θα έχουν την ευκαιρία να ακολουθήσουν μια διαφορετική «διαδρομή» του υπόγειου σιδηρόδρομου, που θα τους οδηγήσει στα βάθη της μακραίωνης ιστορίας της πόλης.
Δύο μεγάλες εκθέσεις, που θα λειτουργήσουν παράλληλα στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού και στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, θα αναδείξουν για πρώτη φορά στα μάτια του κοινού έναν τεράστιο αριθμό αρχαιολογικών ευρημάτων που ήταν θαμμένα στο χώμα για ολόκληρους αιώνες, τα περισσότερα στο κέντρο της σημερινής πόλης.
Περισσότερα από 1.000 αρχαιολογικά ευρήματα των βυζαντινών χρόνων, που ανασυνθέτουν τμήματα από την ιστορία της Θεσσαλονίκης από τον 4ο αιώνα ώς τα νεότερα χρόνια, θα παρουσιαστούν σε έκθεση που θα διοργανώσει η 9η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού.
Ανάλογη έκθεση θα διοργανωθεί στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, στην οποία θα παρουσιαστούν τα πλούσια ευρήματα από τις ανασκαφές της ΙΣΤ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, με έμφαση στα δύο νεκροταφεία – το δυτικό στο Νέο Σιδηροδρομικό Σταθμό και στο Σταθμό της Πλατείας Δημοκρατίας, το ανατολικό στο Σιντριβάνι, καθώς και άλλα ευρήματα που ήρθαν στο φως εντός και εκτός της αρχαίας πόλης.
Πρωταγωνιστής στην έκθεση για τη βυζαντινή Θεσσαλονίκη θα είναι, όπως εξηγεί στον «ΑτΚ» η προϊσταμένη της 9ης ΕΒΑ, Δέσποινα Μακροπούλου, ο βασικός οδικός άξονας της πόλης, μεγάλα τμήματα του οποίου αποκαλύφθηκαν κατά την ανασκαφή του μετρό κάτω από τη σημερινή Εγνατία. «Πρόκειται για αρχαιολογικά κατάλοιπα σε συνεχή αλληλοδιαδοχή, που ανασυνθέτουν κομμάτια από εικόνες της πόλης μέσα από τη μακραίωνη ιστορία της», λέει η κ. Μακροπούλου. Η decumanus των Ρωμαίων, η Μέση Οδός ή Λεωφόρος των Βυζαντινών, που με τα εργαστήρια, τις κατοικίες, τα κοινωφελή έργα, άλλαξε ελάχιστα σε μορφή και ρυμοτομία στη διαδρομή των αιώνων μέχρι και τα τέλη του 19ου, αποτελεί ουσιαστικά την καρδιά της βυζαντινής Θεσσαλονίκης και αποκαλύπτει το ελάχιστα γνωστό (έναντι του θρησκευτικού) κοσμικό πρόσωπό της.
«Η διεξαγωγή της αρχαιολογικής έρευνας στους σταθμούς του μετρό Θεσσαλονίκης, αρμοδιότητας της 9ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, βρίσκεται στο τελικό της στάδιο, και στο πλαίσιο της υποχρέωσής μας να δημοσιοποιήσουμε τα πορίσματα της μακρόχρονης και ενδελεχούς ανασκαφικής μας έρευνας στο πλαίσιο του συγκεκριμένου μεγάλου έργου συνεργαστήκαμε με το Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού και προετοιμάσαμε τη διοργάνωση έκθεσης με θέμα τη βυζαντινή Θεσσαλονίκη μέσα από τα ευρήματα των ανασκαφών του μετρό», εξηγεί η προϊσταμένη της 9ης ΕΒΑ.
Επιλογή από 100.000 ευρήματα
Η επιστημονική ομάδα εργασίας της 9ης Εφορείας, που ορίστηκε για να υποστηρίξει επιστημονικά την έκθεση του 2014, επέλεξε τις βασικές θεματικές ενότητες, κατάρτισε τον κατάλογο των υπό έκθεση αρχαιολογικών ευρημάτων και προχωρά στη σύνταξη μουσειολογικής μελέτης.
Για να διαλέξουν τα περίπου 1.000 ευρήματα που θα παρουσιαστούν στην έκθεση, οι αρχαιολόγοι έχουν «πονοκεφαλιάσει». Τα κινητά ευρήματα που έχουν έρθει στο φως από το 2008 κατά την ανασκαφή της 9ης ΕΒΑ στο πλαίσιο της διάνοιξης της σήραγγας του μετρό είναι 100.535. Ανάμεσά τους: πολλά νομίσματα διαφορετικών κοπών, αγγεία, λυχνάρια, γυάλινα φιαλίδια, γυναικεία και αντρικά κοσμήματα κάθε είδους και υλικού (επιστήθιοι σταυροί, γυάλινα και χάλκινα βραχιόλια, χρυσά, χάλκινα και ασημένια δακτυλίδια), χρηστικά αντικείμενα από καταστήματα – εργαστήρια – σπίτια, καθώς και κάθε είδους ταφικά κτερίσματα.
Και δύο ναοί
Εκτός του κεντρικού οδικού άξονα, η έκθεση για τη βυζαντινή Θεσσαλονίκη θα αναδείξει τους δύο παλαιοχριστιανικούς ναούς που βρέθηκαν εντός των δύο νεκροταφείων, ανατολικά και δυτικά του κέντρου της πόλης.
Στα δυτικά, στις παρυφές του αρχαίου νεκροταφείου, λίγο έξω από τη Χρυσή Πύλη (σημερινή Πλατεία Δημοκρατίας) και εν μέρει πάνω στα ερείπια μεγάλου αποθηκευτικού συγκροτήματος της ύστερης αρχαιότητας, βρέθηκε σχεδόν ακέραιος παλαιοχριστιανικός ναός με ταφικό πρόσκτισμα στα νότια. Το συγκρότημα φαίνεται ότι καταστράφηκε στις αρχές του 7ου αι., πιθανότατα κατά τις σλαβικές επιδρομές. Από το ναό αυτό, που αποσπάστηκε και μεταφέρθηκε ολόκληρος για να καταχωθεί στο crossover του μετρό στο πανεπιστήμιο, θα παρουσιαστεί στην έκθεση ολόκληρος ο καμαροσκεπής τάφος του 4ου αιώνα μ.Χ.
Στο Σιντριβάνι, οι αρχαιολόγοι της 9ης ΕΒΑ έφεραν στο φως τρίκλιτη παλαιοχριστιανική βασιλική εν μέσω νεκροταφείου χριστιανικού και αρχαιότερου. Ο ναός, που διαπιστώθηκε ότι είχε θεμελιωθεί πάνω σε αρχαιότερο χριστιανικό λατρευτικό κτίσμα, παρέμεινε στη θέση του υπό κατάχωση.
Την έκθεση θα πλαισιώνει πλούσιο εποπτικό υλικό με χάρτες, σχεδιαγράμματα, φωτογραφίες και καρτ ποστάλ, που θα φωτίσουν πτυχές της μακραίωνης ιστορίας της Θεσσαλονίκης και θα αναδείξουν, πέρα από τις ίδιες τις αρχαιότητες, την καθημερινή ζωή των κατοίκων της πόλης, την οικονομική δραστηριότητα, την εξέλιξη των μειονοτήτων της, ιστορικά και άλλα γεγονότα.
Η έκθεση στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού θα διαρκέσει για περίπου ένα χρόνο. Ο αναλυτικός κατάλογός της θα αποτελέσει και την πρώτη αναλυτική δημοσίευση του τεράστιου αρχαιολογικού έργου της 9ης ΕΒΑ στο πλαίσιο του έργου για το μετρό Θεσσαλονίκης.
Η αβέβαιη τύχη της Μέσης Οδού
Η ανασκαφική έρευνα της 9ης ΕΒΑ αποκάλυψε δύο μεγάλα τμήματα του αρχαίου δρόμου που θα αποτελέσει τη «ραχοκοκαλιά» της έκθεσης, σε δύο γειτονικούς σταθμούς του μετρό: Στο Σταθμό Βενιζέλου ο δρόμος αποκαλύφθηκε σε μήκος περίπου 80 μ., στρωμένος με χωμάτινα και χαλικόστρωτα καταστρώματα. Ο άξονας εντοπίζεται σε ολόκληρο το πλάτος του (5,50 μ.) να διασταυρώνεται με δύο κάθετους δρόμους. Γύρω από τους δρόμους εκτείνονται πυκνοδομημένα οικοδομικά τετράγωνα, που συνιστούν γειτονιές της βυζαντινής αγοράς της πόλης. Καταστήματα και εργαστήρια προσανατολίζονται με ανοιχτούς προς το δρόμο χώρους για την έκθεση των προς πώληση προϊόντων. Επίσης, ήρθε στο φως μνημειώδες τετράπυλο, που απαρτιζόταν από 8 πεσσούς οι οποίοι το στήριζαν. Ακόμα, αποκαλύφθηκαν άλλοι 6 πεσσοί που στέγαζαν πεζοδρόμια, κτίριο με ωραίες μαρμάρινες πλάκες και μνημειακή είσοδο προς το νότιο τμήμα, βάσεις κιόνων, ίχνη από επιτραπέζια παιχνίδια χαραγμένα πάνω σε μαρμάρινες πλάκες κι άλλα κατάλοιπα. Η τύχη αυτού του πολυσυζητημένου το τελευταίο διάστημα τμήματος του δρόμου, που ουσιαστικά ταυτίζεται με την «καρδιά» της βυζαντινής αστικής Θεσσαλονίκης, παραμένει άγνωστη. Το υπουργείο ΠΑΙΘΠΑ αποφάσισε την αποκόλληση και μεταφορά του δρόμου μετά από ομόφωνη γνωμοδότηση του ΚΑΣ, ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων αντιδρά σε μία τέτοια απόφαση, υποστηρίζοντας ότι ένας δρόμος δεν είναι τάφος ή ναός για να μετακινηθεί από τη φυσική του θέση, ενώ η εταιρία «Αττικό Μετρό» επιμένει ότι ούτε η κατάργηση του Σταθμού Βενιζέλου είναι εφικτή, ούτε η μετακίνησή του, ούτε η διατήρηση των αρχαιοτήτων εντός του.
Το δεύτερο τμήμα του δρόμου εντοπίστηκε στο Σταθμό Αγίας Σοφίας. Πρόκειται για μαρμαρόστρωτο δρόμο των ρωμαϊκών χρόνων, που αποκαλύφθηκε σε πλάτος 4 μ. και μήκος 82,50 μ. Το συγκεκριμένο τμήμα αποσπάστηκε προκειμένου να μεταφερθεί σε απόσταση πέντε μέτρων και θα είναι ορατό από τους επιβάτες του μετρό.
