ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΥΠΟΥ-ΥΠΠΟ-Αρχαιολογικό έργο – κατασκευή του ΜΕΤΡΟ Θεσσαλονίκης
Η ΙΣΤ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων δραστηριοποιείται με το αρχαιολογικό έργο στο χώρο επέμβασης για την κατασκευή του ΜΕΤΡΟ Θεσσαλονίκης σε τέσσερις τομείς: στους σταθμούς «Νέος Σιδηροδρομικός Σταθμός», «Σιντριβάνι», «Πανεπιστήμιο» και «Ευκλείδης», καθώς και στο χώρο της Διασταύρωσης των Τροχιογραμμών του σταθμού «Σιντριβάνι», στα νότια της κεντρικής Βιβλιοθήκης του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
Κατά τη διάρκεια των ανασκαφών στις παραπάνω περιοχές ήλθαν στο φώς συνολικά 1414 τάφοι του δυτικού και ανατολικού νεκροταφείου της πόλης της Θεσσαλονίκης, κτερισμένοι σε ποσοστό 21,3%, καθώς και αρχιτεκτονικά κατάλοιπα (τοίχοι, αγωγοί, δάπεδα, κλίβανοι). Τα μέχρι τώρα ανασκαφικά ευρήματα επιβεβαιώνουν τα τοπογραφικά δεδομένα της αρχαίας Θεσσαλονίκης στις περιοχές αυτές, που είναι γνωστά από τις παλιότερες ανασκαφικές έρευνες της Εφορείας και τις ενδείξεις των πρόδρομων εργασιών για την κατασκευή του ΜΕΤΡΟ .
Σταθμός «Νέος Σιδηροδρομικός Σταθμός»
Οι ανασκαφικές εργασίες διεξήχθηκαν στο ανατολικό τμήμα των ορίων του σταθμού σε έκταση 1.350τ.μ. και συγκεκριμένα στο «φρέαρ εισόδου ΤΒΜ (μετροπόντικα)». Οι εργασίες ξεκίνησαν το Σεπτέμβριο του 2007 και ολοκληρώθηκαν τον Φεβρουάριο του 2008, οπότε αποδόθηκε ο χώρος για τις εργασίες κατασκευής του ΜΕΤΡΟ.
Συνολικά ερευνήθηκαν ενενήντα τέσσερις τάφοι, τους οποίους οριοθετούν από τα βόρεια τέσσερις διαφορετικοί περίβολοι με προσανατολισμό ΒΔ→ΝΑ, που ήλθαν στο φως σε βάθος 3,00 μ. από την επιφάνεια του εδάφους και μέχρι τα 5,50 μ. (εικ.1). Το τμήμα αυτό του νεκροταφείου είναι πλούσιο σε τυπολογία τάφων (ταφικά μνημεία, καλυβίτες, κιβωτιόσχημοι, λακκοειδείς, κεραμοσκεπείς, εγχυτρισμοί και βωμοειδείς κατασκευές από αργούς λίθους που σηματοδοτούν τάφους), που περιείχαν κυρίως ενταφιασμούς και μικρό αριθμό καύσεων και ανακομιδών. Πενήντα οκτώ ήταν κτερισμένοι με πήλινα και γυάλινα αγγεία, χάλκινα νομίσματα, χρυσά και χάλκινα κοσμήματα, χρυσές δανάκες, οστέινα και μεταλλικά αντικείμενα.
Το τμήμα αυτό του δυτικού νεκροταφείου καλύπτει χρονολογικά μια μακρά περίοδο από την ελληνιστική εποχή έως τους ύστερους ρωμαϊκούς χρόνους.
Στις 2 Ιουνίου 2008, ξεκίνησε η αρχαιολογική έρευνα στην περιοχή του Επίσταθμου, στο δυτικό τμήμα του σταθμού, σε έκταση 2.500τ.μ. (εικ.2). Μέχρι τώρα, σε βάθος 2,00 – 2,80μ. από την επιφάνεια του εδάφους, έχουν εντοπιστεί τέσσερις κλίβανοι και ένας χώρος απόρριψης εργαστηριακού υλικού (θραύσματα κεράμων, εκκαμινεύματα, πηλόμαζες). Τα ευρήματα αποτελούν τμήματα εργαστηρίων, μέρος των οποίων είχαν ανασκαφεί και παλιότερα στην ευρύτερη περιοχή. Η περιοχή αυτή, έξω από τα δυτικά τείχη της πόλης, είναι γνωστή και με την ονομασία «Κεραμήσιος Κάμπος».
Σταθμός «Σιντριβάνι»
Η ανασκαφική έρευνα διεξήχθηκε σε τρία μέτωπα, στο χώρο του ανατολικού νεκροταφείου της αρχαίας πόλης. Οι αποκαλυφθέντες τάφοι χρονολογούνται από την ελληνιστική εποχή έως και τα υστερορωμαϊκά χρόνια.
Α. Μετατόπιση δικτύων κοινής ωφέλειας έξω από τα όρια του σταθμού (εικ.3).
Κατά τη διάρκεια των εργασιών ερευνήθηκαν 109 τάφοι, ποικίλης τυπολογίας (καλυβίτες, κεραμοσκεπείς, λακκοειδείς χωρίς κάλυψη, εγχυτρισμοί, λιθόκτιστοι ή πλινθόκτιστοι κιβωτιόσχημοι, βωμοειδείς κατασκευές, που σηματοδοτούσαν απλούς λάκκους ή ορθογώνιες θήκες, συστάδα από πέντε καμαροσκεπείς θαλάμους). Επικρατέστερος τρόπος ταφής είναι ο ενταφιασμός, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις σημειώνονται πολλαπλοί ενταφιασμοί, ανακομιδές και καύσεις. Σαράντα πέντε ταφές βρέθηκαν κτερισμένες με χάλκινα νομίσματα, χρυσές δανάκες, πήλινα ειδώλια, οστέινες περόνες και εγχειρίδια, αγγεία πήλινα και γυάλινα, χρυσά και χάλκινα κοσμήματα. Επίσης, εντοπίσθηκαν αποσπασματικά σωζόμενα τμήματα τοίχων και αγωγών ύδατος.
Β. Κατασκευή περιμετρικών τοίχων του σταθμού
Η ανασκαφή στο χώρο των περιμετρικών τοίχων του σταθμού μπροστά από το «Άσυλο του Παιδιού» έφερε στο φως αρχαιότητες από το βάθος των 0,40μ. από την επιφάνεια του εδάφους. Ερευνήθηκαν 178 τάφοι, με πλούσια τυπολογία (καλυβίτες, κεραμοσκεπείς, λακκοειδείς, εγχυτρισμοί, καμαροσκεπείς, λιθόκτιστες βωμοειδείς κατασκευές, κιβωτιόσχημοι). Μεταξύ αυτών αποκαλύφτηκαν έξι μαρμάρινες, μονολιθικές, μικρού μεγέθους σαρκοφάγοι-οστεοθήκες της ρωμαϊκής εποχής (εικ.4). Επικρατέστερος τρόπος ταφής είναι ο ενταφιασμός, ενώ καταγράφηκαν περιπτώσεις διπλών και πολλαπλών ταφών, ανακομιδών και καύσεων. Κτερισμένες ήταν 70 ταφές με τα προσωπικά αντικείμενα του νεκρού (πήλινα και γυάλινα αγγεία, χάλκινα νομίσματα, χρυσά, ασημένια και χάλκινα κοσμήματα, πήλινα ειδώλια). Εκτός από τους τάφους ήλθαν στο φως τμήμα κτίσματος με ψηφιδωτό δάπεδο, καθώς και αποσπασματικά σωζόμενα τμήματα τοίχων και αγωγών ύδατος. Η πυκνή διάταξη και η αλληλοεπικάλυψη των τάφων είναι ενδεικτικά της εντατικής χρήσης του χώρου και της επαλληλίας των φάσεων σε ένα ευρύ χρονικό φάσμα, που σύμφωνα με τις πρώτες ενδείξεις καλύπτει το διάστημα από τον 3ο αι. π.Χ. έως και τον 4ο αι. μ.Χ..
Γ. Διασταύρωση τροχιογραμμών του σταθμού
Από τις 23 Αυγούστου 2007 μέχρι τις 11 Αυγούστου 2008 πραγματοποιήθηκε ανασκαφική έρευνα σε έκταση 2.842,75τ.μ. στο χώρο που εκτείνεται στα νότια της κεντρικής βιβλιοθήκης του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, τον οποίο προβλέπεται να καταλάβουν οι εγκαταστάσεις αλλαγής τροχιογραμμών. Εντοπίστηκαν 1.028 τάφοι ποικίλης τυπολογίας (λακκοειδείς με ή χωρίς κάλυψη, ελεύθερες ταφές, κεραμοσκεπείς απλοί ή καλυβίτες, κιβωτιόσχημοι, καμαροσκεπείς, εγχυτρισμοί), οικοδομικά λείψανα κτηρίου, καθώς και τμήματα κατασκευών και λάκκοι απόθεσης των νεότερων χρόνων (εικ.5). Οι ελεύθερες ταφές και οι λακκοειδείς τάφοι με σχιστολιθική κάλυψη ή χωρίς κάλυψη αποτελούν τον προσφιλέστερο τύπο τάφου για τον ενταφιασμό του νεκρού. Εκατόν είκοσι οκτώ τάφοι (ποσοστό 12,5%) βρέθηκαν κτερισμένοι με πήλινα αγγεία και μυροδοχεία, χάλκινα νομίσματα, χάλκινα και χρυσά κοσμήματα, όστρεα, οστέινους και γυάλινους αστραγάλους, σιδερένια και χάλκινα αντικείμενα. Η πλειονότητα των τάφων χρονολογείται στους ρωμαϊκούς χρόνους, ενώ τριάντα πέντε εντάσσονται στην ελληνιστική περίοδο. Ανάμεσα στους ελληνιστικούς τάφους αναφέρονται:
· λίθινη ταφική θήκη (Τφ746) που περιείχε καμένα οστά ανθρώπου και μικρού θηλαστικού, κτερισμένη με χρυσό στεφάνι από φύλλα βελανιδιάς και πήλινο ατρακτόσχημο μυροδοχείο.
· λακκοειδής τάφος (Τφ840) που περιείχε ενταφιασμό σε ξύλινο φέρετρο, πλούσια κτερισμένο με τέσσερα χρυσά στεφάνια από φύλλα ελιάς, κοσμήματα, χρυσή δανάκη, χρυσοκλωστές, χάλκινο νόμισμα, χάλκινο κάτοπτρο, ένα χάλκινο και επτά πήλινα αγγεία.
Σταθμός «Πανεπιστήμιο»
Ολοκληρώνονται οι εργασίες της μετατόπισης των δικτύων κοινής ωφέλειας, οι οποίες ξεκίνησαν στις 10 Ιανουαρίου 2008, χωρίς να έχουν προκύψει αρχαιολογικά κατάλοιπα.
Σταθμός «Ευκλείδης»
Στο πλαίσιο της κατασκευής του σταθμού, μεταξύ των οδών Κωνσταντινουπόλεως και Παπαναστασίου, από τις 13.03.2008 έως και 23.05.2008 διενεργήθηκαν οι πρόδρομες εργασίες της μετατόπισης των δικτύων κοινής ωφέλειας και τριών γεωτρήσεων (εικ.6). Η έρευνα, στην πρώτη περίπτωση, έφερε στο φως αποσπασματικά σωζόμενα οικοδομικά λείψανα των όψιμων οθωμανικών χρόνων και στην προδιάτρηση της μιας μόνο γεώτρησης αποκαλύφθηκε πεσσόσχημο μαρμάρινο αρχιτεκτονικό μέλος.
Κατά τη διάρκεια των εργασιών για τη διαμόρφωση του ευρύτερου εργοταξιακού χώρου ήλθε στο φως τμήμα κτιρίου (τοίχοι και αγωγοί), πιθανόν στάβλου, που χρονολογείται στους νεότερους χρόνους (τέλος 19ου-μέσα 20ου αι.).
