Ένας δρόμος αφηγείται την ιστορία
Μακεδονία, 26.06.2012
Του Κώστα Μαρίνου
Υπάρχει η ιστορία που τη διαβάζεις για να μάθεις ημερομηνίες και ονόματα. Όμως υπάρχει και η ιστορία που τη νιώθεις, όπως την ένιωσαν οι πολλοί Θεσσαλονικείς που φιλοξενήθηκαν από την Αττικό Μετρό σε μια σύντομη μεν αλλά ουσιαστική σε περιεχόμενο επίσκεψη στον υπό κατασκευή σταθμό της Αγίας Σοφίας. Σε ομάδες των 15 ατόμων, φορώντας τα προστατευτικά κράνη, είδαν όσα η σκαπάνη των αρχαιολόγων αποκάλυψε, και σίγουρα αντιλήφθηκαν με τον καλύτερο τρόπο το πέρασμα των αιώνων πάνω στο σώμα της πόλης.
Στο μεγάλο άνοιγμα που έγινε για να διαμορφωθεί ο σταθμός της Αγίας Σοφίας φαίνεται στο βάθος ένας δρόμος. Μεγάλες μαρμάρινες πλάκες πάχους 15 εκατοστών αποτελούν την επίστρωσή του, και όπως ανέφεραν οι δύο αρχαιολόγοι που εργάζονται στην Αττικό Μετρό και ανέλαβαν την ξενάγηση, είναι ένα κομμάτι της βασικής αρτηρίας της πόλης, η οποία επικοινωνούσε με τις πύλες εισόδου στη Θεσσαλονίκη, στα δυτικά και ανατολικά. «Πρόκειται για ένα μνημειακό σύνολο που χρονολογείται από τα τέλη του 3ου μ.Χ. αιώνα, που χρησιμοποιήθηκε ως τον 7ο αιώνα», όπως είπαν. Δρόμος με μεγάλη κίνηση, όπως αποδεικνύουν και τα ίχνη από τις άμαξες που τον διέσχιζαν. Αλλά και δρόμος όπου έπαιζαν μικροί και μεγάλοι, όπως αποδεικνύει και η χάραξη πάνω στο μάρμαρο ενός κύκλου διαμέτρου περίπου 2 μέτρων, πεδίο σίγουρα έντονων αντιπαραθέσεων σε παρτίδες τρίλιζας, όπως υποθέτουν οι αρχαιολόγοι.
Αυτά σε εποχή ακμής της πόλης. Όμως είχε προηγηθεί -και τα ίχνη διακρίνονται κάτω από τη μαρμαρόστρωτη επιφάνεια- ο δρόμος που υπήρχε ακριβώς στο ίδιο σημείο κατά τα ελληνιστικά χρόνια. Ένας χωματόδρομος από πηλόχωμα, κεραμίδι και βότσαλα, πλάτους 9 μέτρων, που χρονολογείται από τον 2ο αι. π.Χ. μέχρι και τον 1ο μ.Χ.
ΚΑΙ ΕΝΑ ΚΟΜΜΑΤΙ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑΣ
Τους επόμενους αιώνες η πόλη ακμάζει. Είναι η περίοδος που ανεγείρεται το ανάκτορο του Γαλέριου, η Καμάρα, η Ροτόντα. Και ο κεντρικός δρόμος επιστρώνεται με μάρμαρο. Τα κράσπεδα που αποκαλύφθηκαν είναι από μαρμάρινους γωνιόλιθους, ενώ αποκαλύφθηκαν ακόμη και μια σειρά από επτά βάσεις κιόνων. «Χρονολογούνται από τον 4ο-6ο μ.Χ. αιώνα και μάλλον πρόκειται για μια ελεύθερη κιονοστοιχία στα πρότυπα της Via Colonada», ενώ στην άκρη της εκσκαφής ,προς την πλευρά της οδού Αγίας Σοφίας, ο δρόμος διαφοροποιείται. Άλλο υλικό τον καλύπτει, δεν διακρίνονται ίχνη από άμαξες. Πρόκειται μάλλον για μια πλατεία, η οποία έχει μάλιστα και ίχνη μιας κρήνης, η οποία θα εξυπηρετούσε τις ανάγκες των κατοίκων και των περαστικών.
Όμως τον 7ο αιώνα, κατά τις πηγές, το 620 μ.Χ., σεισμός προκαλεί μεγάλες καταστροφές, το πλάτος του δρόμου περιορίζεται, επιστρώνεται με υλικά από τα κτίρια που κατέρρευσαν και αρχίζουν οι καταπατήσεις, χτίζονται μικρά μαγαζάκια στα πλάγια του δρόμου, ο οποίος διατηρεί αυτή τη μορφή και σε όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Πρώτη μεγάλη αλλαγή στα τέλη του 19ου αιώνα, όταν διαπλατύνεται και επιστρώνεται με κυβόλιθους, όπου θα τοποθετηθούν και οι ράγες του τραμ, και δεύτερη τραγική αλλαγή όταν η μεγάλη πυρκαγιά του 1917 καταστρέφει το κέντρο της Θεσσαλονίκης.
Και εκείνο το γεγονός αφήνει ίχνη που αποκαλύφθηκαν κατά τις εργασίες κατασκευής της σήραγγας του μετρό. Σπίτια που είχαν καεί και -ίσως το πιο συγκινητικό από όλα- ένα κομμάτι εφημερίδας της πόλης με εμφανές ακόμη το 1917 πάνω του. Μετά ο δρόμος θα πάρει τη σημερινή μορφή του με πλάτος 30 μέτρων, θα αποκτήσει το όνομα Εγνατία οδός, «εκ παραδρομής» όπως είπαν οι αρχαιολόγοι, «αφού η Εγνατία περνούσε έξω από τη Θεσσαλονίκη», αλλά όπως πρόσθεσαν, «ο ‘Ντεκουμάνους’ των ρωμαϊκών χρόνων, η ‘Λεωφόρος’ των βυζαντινών, ο ‘Φαρδύς δρόμος’ ή η ‘Λεωφόρος της Καλαμαριάς’ των μεταβυζαντινών, όποιο όνομα κι αν είχε, παραμένει στην ιστορία της Θεσσαλονίκης» ένας δρόμος γεμάτος πάντα ζωή.
Μετά την ολοκλήρωση της κατασκευής του σταθμού, η Αττικό Μετρό προγραμματίζει μια έκθεση των ευρημάτων, που θα δίνουν και μια εικόνα της ιστορίας της Θεσσαλονίκης.
